Tăng huyết áp - Nhận biết, điều trị và phòng ngừa

Tăng huyết áp là áp lực của dòng máu tác động lên thành động mạch (áp lực này được gọi là huyết áp động mạch).Khi tim co bóp, máu sẽ được tống ra ngoài và ép vào thành động mạch làm thành mạch căng ra.

Số đo sức căng thành động mạch khi máu dội vào là huyết áp tâm thu hay huyết áp cao nhất. vào thời điểm này nếu lấy tay sờ vào các động mạch cổ, bẹn sẽ thấy mạch đập. Sau khi co bóp tim sẽ dãn ra và thành động mạch sẽ co lại về trạng thái ban đầu, số đo vào thời điểm này là huyết áp tâm trương hay huyết áp thấp nhất.

SỰ DAO ĐỘNG CỦA HUYẾT ÁP

Ở người bình thường huyết áp (HA) ban ngày cao hơn ban đêm, HA hạ xuống thấp nhất vào 1-3 giờ sáng khi ngủ say và HA cao nhất từ 8-10 giờ sáng. Khi vận động, gắng sức thể lực, căng thẳng thần kinh, xúc động mạnh… đều có thể làm HA tăng lên. Ngược lại khi nghỉ ngơi, thư giãn làm HA hạ xuống.

Khi bị lạnh gây co mạch, hoặc dùng 1 số thuốc co mạch (ví dụ thuốc nhỏ mũi) hoặc thuốc tăng co bóp cơ tim, ăn mặn có thể làm HA tăng lên.Ở môi trường nóng, ra nhiều mồ hôi, bị tiêu chảy…hoặc dùng thuốc dãn mạch có thể gây hạ HA.

Cần chú ý tới việc bị tăng huyết áp

THẾ NÀO LÀ TĂNG HUYẾT ÁP?

HA lên xuống trong những điều kiện nhất định là bình thường. Tăng HA là khi HA của bạn lúc nào cũng cao hơn mức bình thường lúc tim co bóp (tâm thu), và hoặc lúc tim dãn ra (tâm trương).

HA được gọi là tăng khi >140/90mmHg sau khi đo lập đi lập lại nhiều lần và đúng cách.

Người ta không chẩn đoán tăng HA qua 1 lần đo. Khi người ta đo HA của bạn và thấy >140/90mmHg, thì có thể bác sĩ sẽ yêu cầu bạn trở lại đo HA thêm hơn 2 lần nữa trong khoảng thời gian ít nhất là 4 tuần mới có thể khẳng định là bạn có tăng HA hay không trừ khi đo 1 lần HA ³ 180/110mmHg hoặc có tổn thương cơ quan đích ( tim, thận, não, mạch máu).

HUYẾT ÁP THẤP CÓ NGUY HIỂM KHÔNG?

Một người từ lâu có HA=90/50mmHg vẫn làm việc bình thường, không có  gì nguy hiểm.Một người lớn từ lâu có HA = 130/80mmHg, nay vì lý do gì đó HA hạ xuống còn 90/50mmHg cần được khám.

Tại sao người ta lấy mốc 140/90 là tăng? Tại sao phải hạ huyết áp? Nó có lợi gì?

Từ nghiên cứu lớn về dịch tể (Framingham) thấy rằng những người tăng HA (³ 140/90mmHg ) bị tai biến mạch máu não tăng 4 lần và suy tim tăng 6 lần so với người có HA kiểm soát bình thường. 

Khi người tăng HA được kiểm soát HA tốt thì giảm được 35% - 40% nguy cơ đột quỵ, giảm 20 – 25% nguy cơ nhồi máu cơ tim và giảm > 50% nguy cơ suy tim.

PHÂN ĐỘ TĂNG HUYẾT ÁP

Để biết bệnh tăng HA nặng hay nhẹ, khi nào cần điều trị và khi nào cần điều trị tích cực, năm 2003, Liên Ủy ban Quốc gia về tăng HA của Hoa Kỳ ( JNC) đưa ra phân độ ở người ³ 18 tuổi.

NHẬN BIẾT BỊ TĂNG HUYẾT ÁP NHƯ THẾ NÀO?

Cách tốt nhất để biết bị bệnh tăng HA là đo HA đúng phương pháp bằng HA kế. Phương pháp đo tại nhà (chính bạn tự đo hoặc người nhà) và đo tại phòng khám ( bác sĩ hoặc y tá đo).Cách đo huyết áp:

Bệnh nhân bị tăng huyết áp      

Tình trạng bệnh nhân: không hút thuốc lá hoặc uống café 15-30 phút trước khi đo.

Tư thế đo: bệnh nhân nằm ngữa hoặc ngồi nghỉ 5 phút trước khi đo. Cánh tay đo để ngang mức tim.

Trang bị: túi hơi phải bao trọn chu vi cánh tay và 2/3 chiều dài cánh tay, nếu túi hơi nhỏ thị trị số HA cao giả.

Phương pháp tiến hành: 
+ Bơm nhanh túi hơi vượt quá trị số tâm thu 20-30mmHg (được nhận biết bằng mất mạch quay) và xả túi hơi chậm 3mmHg/giây.
+ Chỉ số HA tâm thu là khi xuất hiện tiếng đập đầu tiên.
+ Chỉ số tâm trương là khi mất hẳn tiếng mạch đập.

TẠI SAO LẠI TĂNG HUYẾT ÁP

Khoảng 93-95% trường hợp tăng HA vẫn chưa biết được nguyên nhân. Loại tăng HA này gọi là tăng HA nguyên phát. 5-7% còn lại là tăng HA thứ phát tức là có nguyên nhân ( ví dụ: bệnh thận, bệnh cường giáp, hẹp eo động mạch chủ, hội chứng Cushing, dùng thuốc…). Nếu tìm được nguyên nhân và điều trị triệt để nguyên nhân đó thì tăng HA có thể khỏi hẳn.

HẬU QUẢ TĂNG HUYẾT ÁP LÊN CÁC CƠ QUAN ĐÍCH NHƯ THẾ NÀO?

- Tim : gây dày thành tâm thất trái, loạn nhịp sau đó dẫn đến suy tim, hẹp động mạch vành, thiếu máu cơ tim, nhồi máu cơ tim..

- Não: xuất huyết não, nhũn não, cơn thiếu máu não thoáng qua, sa sút trí tuệ

- Thận: suy thận- Mạch máu: phình và bóc tách động mạch chủ, tổn thương mạch máu đáy mắt.

CÁC NGUY CƠ CỦA TĂNG HUYẾT ÁP

Tăng HA nguyên phát là tăng HA không tìm được nguyên nhân, nhưng có nhiều yếu tố có thể phối hợp với nhau để làm tăng HA:

Tuổi: tuổi càng cao tỉ lệ tăng HA càng cao : hơn 1/2 những người từ 60-69 tuổi và gần 3/4 những người lớn hơn 70 tuổi bị tăng HA.

• Di truyền: cha, mẹ bị tăng HA sẽ có con có khả năng dễ tăng HA hơn so với người khác.
• Giới tính: nam > 55 tuổi, nữ > 65 tuổi.
• Béo phì : làm tăng co mạch máu nên tăng HA, rối loạn chuyển hóa mỡ. Người có chỉ số khối lượng cơ thể BMI (BMI =P/h2: P trọng lượng cơ thể tính bằng kg, h: chiều cao tính bằng m) bằng 26 bị tăng HA gấp 4 lần và tiểu đường gấp 6 lần so với người có BMI = 21.
• Tiểu đường- Hút thuốc lá : làm tim đập nhanh hơn, mạch máu co lại.
• Ít vận động
• Stress : có 2 loại stress, loại từ các áp lực bên ngoài như công việc, cuộc sống gia đình và loại từ bên trong bản thân như trạng thái lo âu, trầm cảm. Khi stress cơ thể sẽ phản ứng tăng nhịp tim và HA sẽ tăng lên.
• Thói quen ăn mặn: làm giữ muối, nước gây tăng thể tích máu do đó tăng HA.

Người béo phì cũng dễ bị tăng huyết áp    

Làm thế nào để giảm và kiểm soát bệnh tăng huyết áp mà không cần đến thuốc?

• Giảm cân : béo phì hoặc quá cân nếu giảm 10kg để BMI nằm trong khoảng 18,5-24,5 làm giảm HA tâm thu 5-20mmHg.Chế độ ăn nhiều trái cây, rau, sản phẩm sữa ít mỡ bão hòa, ít mỡ toàn phần làm giảm HA tâm thu 8-14mmHg.
• Giảm lượng muối ăn vào hàng ngày, không ăn quá 1 muỗng cà phê muối ( < 6g NaCl) mỗi ngày, bao gồm cả lượng muối được nêm trong thức ăn và nước chấm.
• Vận động thể lực: tham gia vào các hoạt động thể lực vừa sức như đi bộ ít nhất 30 phút mỗi ngày và mọi ngày trong tuần.
• Hạn chế hay uống rượu bia vừa phải : uống ít hơn 80ml rượu mạnh, 600ml bia và 250ml rượu vang trong 1 ngày.
• Bỏ thuốc lá.
• Hạn chế căng thẳng, nghỉ ngơi thư giãn, giải trí.  

KHI NÀO THÌ BẮT ĐẦU DÙNG THUỐC ĐIỀU TRỊ TĂNG HUYẾT ÁP?

Sau khi đã dùng các biện pháp không dùng thuốc từ 3-6 tháng ( trừ khi đo HA > 180/110mmHg thì điều trị ngay) như trên mà HA bạn vẫn chưa hạ về mục tiêu, lúc này dùng thuốc. Mục tiêu là HA < 140/90mmHg, nếu có đái tháo đường hay bệnh thận mãn thì HA < 130/80mmHg.

Ngày nay có rất nhiều nhóm thuốc điều trị tăng HA, mỗi nhóm có cơ chế tác dụng khác nhau và thích hợp với từng người bệnh khác nhau ( tuổi, bệnh kèm theo, tăng HA có gây tổn thương cơ quan đích nào chưa...). Vì vậy bệnh nhân nên đến bác sĩ chuyên khoa để được khám và cho thuốc thích hợp, để bệnh nhân được hưởng lợi nhiều nhất về bảo vệ tim mạch từ thuốc được cho.

Người bệnh cần điều trị lâu dài, liên tục nên cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa bác sĩ, bệnh nhân và gia đình trong quá trình điều trị.Do điều trị lâu dài nên người bệnh cần hiểu về bệnh, tuân thủ điều trị và tái khám đúng hẹn. Nên tham gia các chương trình sinh hoạt khoa học giữa các chuyên gia và bệnh nhân bệnh tăng HA.

Cần theo chặt chẽ hướng dẫn của bác sĩ, không tự ý bỏ thuốc hoặc thay đổi thuốc, nếu có triệu chứng gì lạ nên hỏi bác sĩ điều trị. Ngày nay có nhiều dạng thuốc kết hợp nhiều loại thuốc khác nhóm thành 1 viên, chỉ dùng ngày 1 lần, nên người bệnh tuân thủ điều trị dễ dàng hơn.Trong khi dùng thuốc thì vẫn phải thực hiện biện pháp không dùng thuốc.

KHI BỊ BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP CẦN LÀM NHỮNG XÉT NGHIỆM CƠ BẢN GÌ?    

Xét nghiệm máu là 1 trong những xét nghiệm đôi với bệnh nhân cao huyết áp                  

     1. Đếm số lượng hồng cầu trong máu
     2. Đo lượng đường trong máu
     3. Thử chức năng thận
     4. Đo các thành phần mỡ trong máu
     5. Đo điện tâm đồ
     6. Chụp X quang tim phổi
     7. Siêu âm tim nếu có điều kiện
     8. Tổng phân tích nước tiểu

NÊN CÓ THÁI ĐỘ THẾ NÀO ĐỂ SỐNG TỐT KHI BỊ BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP?

• Bắt đầu và tiếp tục điều trị ngay cả khi bạn không có triệu chứng khó chịu do tăng HA gây ra vì tăng HA có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng nếu như không kiểm soát tốt.
• Việc kiểm soát HA tốt mang lại nhiều lợi ích quan trọng hơn nhiều so với vài tác dụng phụ tạm thời do thuốc gây ra.Đừng nản chí vì có thể dùng thuốc suốt đời.Nên tái khám định kỳKhông tự mua thuốc hạ HA uống
• Không chỉ uống thuốc khi HA tăng cao và ngưng thuốc khi HA về bình thường.
• Không dùng lại toa thuốc cũ trong 1 thời gian dài không tái khám